شواهد ژنتیکی در تایید تاریخ شفاهی؛ تبار مردم سواحلی به ایرانیان بازمی‌گردد | بهمن 1401
تجزیه‌وتحلیل جدیدی از استخوان‌ها و دندان‌های چندصدساله‌ی جمع‌آوری‌شده از شش محل دفن در سرتاسر کنیا و تانزانیا نشان می‌دهد که تقریبا هزار سال پیش، زنان بومی آفریقا شروع به آوردن فرزند از تاجران ایرانی کردند. سپس فرزندان حاصل این وصلت‌ها در بالاترین سطوح جامعه‌ی پیشااستعماری سواحلی قدرت و موقعیت کسب کردند.
یافته‌های یادشده به روشن‌شدن پایه‌های تمدن سواحلی کمک می‌کند و نشان می‌دهد که داستان‌های دیرینه‌ی درباره‌ی اجداد این مردم که نسل به نسل ازطریق خانواده‌های سواحلی نقل شده‌اند، ممکن است حقیقی‌تر از آن چیزی باشد که بسیاری از خارجی‌ها تصور می‌کنند.
استر بریل، متخصص ژنتیک و پژوهشگر پسادکترا در هاروارد که به‌همراه دیوید رایش، استاد راهنمای خود تجزیه‌وتحلیل DNA را در پژوهش جدید انجام داد، به نیویورک‌تایمز می‌گوید: «علم ژنتیک، تاریخ غیررسمی مردم سواحلی را که آن‌ها و نه دیگران درباره‌ی خودشان تعریف می‌کنند، تایید می‌کند.» پژوهشگران یافته‌هایشان را ۲۹ مارس در نشریه نیچر منتشر کردند.
ناحیه‌ی ساحل سواحلی، نوار باریکی از زمین است که تقریبا ۳۲۰۰ کیلومتر در سواحل شرق آفریقا امتداد دارد و از موزامبیک، مجمع‌الجزایر کومور و ماداگاسکار امروزی در جنوب تا سومالی در شمال را دربرمی‌گیرد. این منطقه در دوران اوج خود در قرون وسطی، خاستگاه صدها شهر بندری بود که هرکدام به‌طور مستقل اداره می‌شدند؛ اما دین (اسلام) و زبان (سواحلی) و فرهنگ مشترک داشتند.
بسیاری از شهرها به‌لطف یک شبکه‌ی تجاری پرجنب‌وجوش متشکل از بازرگانانی که در اقیانوس هند درجریان بادهای موسمی حرکت می‌کردند، به‌طرز چشمگیر ثروتمند شدند. سفال‌های خاورمیانه، پارچه‌های آسیایی و دیگر کالاهای لوکس به این شهرها وارد می‌شدند و طلا، عاج و الوار آفریقایی به‌همراه جریان ثابتی از مردم برده‌شده که در سرتاسر شبه‌جزیره عربستان و خلیج فارس به فروش می‌رفتند، از آنجا خارج می‌شدند. تجارت برده بعدا بین ساحل سواحلی و اروپا نیز انجام می‌شد.
درنتیجه‌ی این دادوستد، جامعه‌ی چندملیتی منحصربه‌فردی پدید آمد که آداب و رسوم و باورهای آفریقایی را با فرهنگ بازرگانان خارجی که برخی‌شان در ناحیه‌ی سواحلی مانده و جذب جامعه محلی شده بودند، درهم آمیخت.
به‌عنوان مثال، اسلام از خاورمیانه وارد شد و با مساجد ساخته‌شده از سنگ مرجان و تزئین‌شده به سبک محلی آفریقای شرقی، به بخشی جدایی‌ناپذیر از بافت اجتماعی سواحلی تبدیل شد. یا زبان سواحلی با وجود نشئت‌گرفتن از زبان‌های بانتو که به مرکز و جنوب آفریقا تعلق دارند، به‌شدت وام‌دار زبان‌های هندی و خاورمیانه است.
ورود اروپایی‌ها از حدود سال ۱۵۰۰ آغاز شد و سپس تقریبا ۲۰۰ سال بعد با از راه‌رسیدن ملوانان عمانی، ماهیت منطقه تغییر کرد. بااین‌حال جنبه‌هایی از میراث و سنت‌هایی که در قرون وسطی ریشه دوانیدند، امروزه در شرق آفریقا به چشم می‌خورند. پژوهشگرانی که منطقه سواحلی را مطالعه کرده‌اند، از مدت‌ها پیش در مورد اینکه میراث یادشده از کجا آمده است، درحال بحث بوده‌اند.
درابتدا، اغلب پژوهشگران تصور می‌کردند که تمدن باستانی سواحلی با مساجد مجلل و وسایل خانه‌ی پرزرق‌وبرق، باید دستاورد یک طبقه‌ی حاکم خارجی باشد که مقرهایی را در شرق آفریقا برپا کرده بودند. اما درطول ۴۰ سال گذشته، باستان‌شناسان، زبان‌شناسان و مورخان بدین نتیجه رسیده‌اند که جامعه سواحلی عمدتا رشدی درونی داشته است و عناصر بیرونی با تاثیر ناچیزشان، درطول زمان با تمدن محلی سازگار شدند.
بااین‌حال، نسخه‌ی آفریقایی‌محور ریشه‌های سواحلی هرگز با روایت خود مردم سواحلی سازگار نبود. آن‌ها عموما داستان اصلی خود را ترجیح می‌دادند؛ روایتی که در آن شاهزادگانی از ایران (در آن زمان با عنوان پرشیا شناخته می‌شدیم) از اقیانوس هند عبور کردند و با ازدواج با زنان بومی، خود را جذب جامعه‌ی آفریقای شرقی کردند. بسته به منبع روایت، قدمت این داستان به تقریبا ۸۵۰ تا هزار سال پیش بازمی‌گردد؛ یعنی همان دوره‌ی زمانی که براساس پژوهش جدید، اختلاط ژنتیکی درجریان بود.
جورج ابونگو، باستان‌شناس و مدیرکل سابق موزه‌های ملی کنیا که در پژوهش جدید مشارکت نداشت، می‌گوید: «سنت شفاهی [مردم سواحلی] همواره مورد بدگویی قرار می‌گرفت. [اما] اکنون با این مطالعه‌ی DNA، می‌بینیم که تا حدی حقیقت داشت.»